Zmiany k.p.c. wchodzące w życie od dnia 1 lipca 2023 r. pogłębiają występującą już wcześniej tendencje do zwiększenia liczby spraw rozpoznawanych na posiedzeniach niejawnych ograniczając tym samym prawo strony do rozpoznania sprawy na rozprawie. Do dnia 1 lipca 2023 r. w postępowaniu I instancyjnym sprawa mogła być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym jeżeli Sąd uznał, iż po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów biorąc pod uwagę całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne oraz w sytuacji w której pozwany uznał powództwo /art. 148 § 1 k.p.c./
Praktyka na tle wskazanego przepisu ukształtowała się w ten sposób, że Sąd wyznaczał rozprawę, przeprowadzał postępowanie dowodowe, następnie kierował sprawę na posiedzenie niejawne i wydawał wyrok – zakreślając uprzednio stronom termin na zajecie ostatecznego stanowiska w sprawie. Drugim sposobem było przeprowadzanie całego postępowania w I instancji bez rozprawy – m.in. z wykorzystaniem możliwości przesłuchania świadków na piśmie.
Każda ze stron mogła zapobiec takiemu działaniu poprzez zgłoszenie w pierwszym piśmie procesowym wniosku o rozpoznanie sprawy na rozprawie /co niewątpliwie wydłużało postępowanie/.
Tak ukształtowany model działania wzbudzał liczne wątpliwości co znalazło swój wyraz w orzecznictwie zarówno sadów powszechnych jak i Sądu Najwyższego.
Brak konieczności rozpoznania sprawy na rozprawie powstanie wtedy gdy zaniechanie to nie naruszy praw strony do udziału w postępowaniu. Minimalną przesłanka pominięcia rozprawy jest wiec zapewnienie stronom możliwości zapoznania się z całokształtem materiału procesowego branego pod osąd, w tym ze stanowiskiem strony przeciwnej będącym replika do zarzutów /wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 marca 2021 r. sygn. akt V ACa 669/20/.
Uprawnienie sądu wynikające z art. 148[1] § 1 k.p.c. nie powstaje w sprawie, w której strony pozostają wciąż w otwartym sporze, zgłaszają /ponawiają/ wnioski dowodowe oraz nie miały możliwości wypowiedzenia się w przedmiocie kluczowych dowodów w sprawie /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2020 r. sygn. akt III UK 380/19/.
W komentarzach do omawianej regulacji wskazywano na aktualność stanowiska wyrażonego przez Sad Najwyższy w wyroku z dnia 13 grudnia 1991 r. sygn.. akt II CR 67/91 – w którym wskazano, iż wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym jest dopuszczalne tylko w ramach wstępnego badania sprawy a wiec przed wyznaczaniem rozprawy /por. J. Gołaczyński Kodeks postępowania cywilnego. Nowelizacja z 9.3.2023 r./.
Jak wskazano wyżej praktyka sądów ukształtowała się odmiennie.
Zmiana k.p.c. wchodzącą w życie z dniem 1 lipca 2023 r. ma na celu utrwalanie tej praktyki poprzez wprowadzenie zasady rozpoznawania określonej kategorii spraw na posiedzeniu niejawnym oraz ograniczeniu prawa strony do żądania wyznaczenia rozprawy. Stanowi o tym przepis art. 148 [1] § 3 k.p.c. oraz przepis art. 505 [1a] k.p.c.
Od 1 lipca 2023 r. w związku ze zmiana k.p.c. strona może doprowadzić do rozpoznania sprawy na rozprawie jeżeli w pierwszym piśmie procesowym złoży wniosek o wysłuchanie jej na rozprawie. Regulacja powyższa ma na celu wyeliminowanie wątpliwości – jak rozumieć standardowo zamieszczany w pismach procesowych stron o rozpoznanie sprawy pod nieobecność strony. Do czasu zmiany k.p.c. wchodzącej w życie z dniem 1 lipca 2023 r. traktowano go jako tożsamy z żądaniem rozpoznania sprawy na rozprawie. Nowa redakcja wskazanego wyżej przepisu powinna wpłynąć na zmianę interpretacji. Innymi słowy od 1 lipca 2023 r. tylko wniosek o wysłuchanie strony na rozprawie może zablokować decyzje Sądu o rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym.
Druga istotna zmianą w analizowanym obszarze jest wyłącznie stosowania powyższego przepisu a postępowaniu uproszczonym gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 4000 zł /przepis art. 505 [1a] k.p.c. Oznacza to, że nawet zgłoszenie wniosku o wysłuchanie strony na rozprawie nie jest dla Sądu wiążące w tej kategorii spraw.
Wyłączenie zgodnie z treścią przepisu art. 505 [1a] k.p.c. w postępowaniu uproszczonym w sprawach o wartości przedmiotu sporu do 4000 zł stosowania przepisu art. 148 [1] § 3 k.p.c. oznacza, iż będą one rozpoznawane na posiedzeniu niejawnym – bez względu na zakres postępowania dowodowego.