Kluczowa regulacja przedstawionego w tytule zagadnienia znajduje się w przepisie art. 107 KRiO. Przepis ten był kilkukrotnie zmieniany. Uwagi zawarte poniżej dotyczą aktualnego stanu prawnego, w którym kładzie się nacisk na pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej obydwojgu rodzicom.
Plan wychowawczy a władza rodzicielska
Od 2008 r. funkcjonuje instytucja tzw. „planu wychowawczego”. Plan ten to nic innego jak pisemne porozumienie rodziców co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej oraz ustalenia kontaktów z dzieckiem. Wprowadzenie tej instytucji do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego miało na celu wzmożenie aktywności rodziców i zachęcenie ich do współpracy w planowaniu wychowania dziecka
pomimo rozstania. W przypadku niewypracowania porozumienia Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską jednego z rodziców do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Po zmianie z roku 2015 brak porozumienia nie uniemożliwia pozostawienia władzy obojgu rodzicom. Kluczowe znaczenie ma kryterium dobra dziecka. Tym samym swoistą sankcją za brak zdolności do sporządzenia planu wychowawczego jest to, że Sąd samodzielnie ustala zakres władzy rodzicielskiej, natomiast nie oznacza to jak wskazano wyżej automatycznego ograniczenia władzy rodzicielskiej jednego z rodziców. Takie rozwiązanie eliminuje ewentualne działanie w złej wierze /odmowę podpisania planu wychowawczego bez racjonalnych przesłanek/ tego z rodziców, przy którym dziecko ma pozostać. Gdyby Sąd musiał w takiej sytuacji ograniczyć władzę jednemu z rodziców wówczas nieuczciwe działanie byłoby premiowane.
Dobro dziecka a władza rodzicielska
Zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze przedmiotu podkreśla się, że o rozstrzygnięciu decydują okoliczności konkretnej sprawy ukierunkowane na jak najlepszą ochronę interesu dziecka. Zwraca się także uwagę, iż rozstrzygnięcie Sądu opiekuńczego to nie tylko rozstrzygnięcie konkretnej sprawy, ale także takie działanie, aby kształtować pożądane dla dziecka postawy rodzicielskie.
Postępowanie sądowe w przedmiocie władzy rodzicielskiej
W postępowaniu sądowym dotyczącym ukształtowania władzy rodzicielskiej niezwykle istotne jest właściwe wykazanie /udowodnienie/ potrzeb dziecka przy uwzględnieniu indywidualnego ich charakteru, umiejętne określenie prawidłowego sposobu ich zabezpieczenia i zaspokojenia a często także uświadomienie rodzicom doniosłości zgodnego ich realizowania. Decydując o ukształtowaniu władzy rodzicielskiej oraz o miejscu pobytu dziecka Sąd bierze pod
uwagę kwalifikacje wychowawcze rodziców, gotowość sprawowania władzy rodzicielskiej oraz wskazane wyżej kryterium dobra dziecka /rozumiane jako najlepsze możliwe warunki rozwoju osobistego dziecka oraz zabezpieczenia jego materialnych potrzeb/. Problem pojawia się w postępowaniu sądowym, gdy każde z rodziców ma zbliżone kwalifikacje rodzicielskie i prezentuje podobną gotowość do sprawowania władzy rodzicielskiej. Sąd w takiej sytuacji szuka najlepszego dla dziecka rozwiązania biorąc pod uwagę cały szereg czynników, takich jak płeć dziecka, jego wiek, stan zdrowia, możliwość sprawowania osobistej pieczy nad małymi dziećmi, warunki mieszkaniowe, stałość zatrudnienia, stosunek rodziców do siebie i do dziecka. Powyższe wskazuje jak złożona jest decyzja Sądu w kwestii określenia władzy rodzicielskiej i jak wieloaspektowe powinno być postępowanie dowodowe w tym przedmiocie.
Mariusz Sawicki
Radca prawny